Türkiye'nin sivil havayolu taşımacılığının gelişimi ve "havayolu devlet işletme idaresi" (1933-1956) dönemi

Türkiye’de Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren yabancı havayolu şirketlerinin uçuşları başlamıştır. Ancak millî bir havayolu sektörünün kuruluşunun temelleri, 1932-1933 yıllarında atılmıştır. Hem bir havayolu ve havalimanı işletmecisi hem de sivil havacılıkla ilgili kuralları düzenleyen ve gerekli uluslararası anlaşmaları yapan tek bir devlet kurumu olarak, Havayolları Devlet İşletme İdaresi kurulmuştur. Yeni kurulan şirketle birlikte, o döneme kadar mevcut olmayan Türkiye iç hat havayolu sisteminin kurulmasına başlanmıştır. Havalimanlarının yerlerinin nerede olması, hangi şehirler arasında uçuş yapılması, uluslararası anlaşmalar konusunda bir çok çalışma gerçekleştirilmiştir. Alman havayolu şirketi Lufthansa’nın, Türkiye içerisinde bir havayolu sistemi kurma teklifi reddedilirken, ABD kökenli Curtiss-Wright firması ile temaslar olumlu bir biçimde ilerlemiştir.Söz konusu firma ile hem Kayseri’deki uçak fabrikası hem de Türkiye’de bir sivil havayolu sektörünün kuruluşuna ilişkin olarak işbirliği yapılmıştır. Curtiss-Wright firması ile yapılan işbirliği sona erdikten sonra da ABD ile kurulmuş olan temas geliştirilerek devam etmiştir.Özellikle 1945 yılında ABD’ye verilen Douglas DC-3 tipi uçak siparişi, Türkiye sivil havacılığı için önemli atılım noktalarından bir tanesidir. 1946 yılından itibaren filoya katılmaya başlayan bu uçaklarla birlikte hem uçuş hem de taşınan yolcu sayısında büyük artışlar kaydedilmiştir. Yurt içinde tarifeli uçuş yapılan havalimanı sayısı hızla artarken, ilk yurt dışı seferlerine de başlanmıştır. Aynı dönemde yine ABD’nin hem özel hem de kamu kurumlarıyla işbirlikleri yapılarak, Türkiye genelindeki havalimanlarının modernizasyon çalışmalarına girişilmiştir.1956 yılına gelindiğinde ise Türkiye’deki sivil havacılık sektörü, çağın gereklerine uygun olarak, bir havayolu işletmecisi (THY), bir havalimanı işletmecisi (DHMİ) ve sivil havacılık sektörünü düzenleyen ve uluslararası anlaşmaları gerçekleştiren bir kurum (SHGM) olmak üzere, üç ayrı devlet kuruluşu çerçevesinde yeniden örgütlenmiştir.1933-1956 yıllarını kapsayan bu çalışmada, Türkiye sivil havacılık sektörü kurulurken yaşanan gelişmeler ele alınmış ve bu dönemdeki Amerikan etkisi tartışılmıştır.--------------------Foreign airline carriers have started their operations in Turkey since the foundation of the new republic. But a Turkish national airline system has had to wait until the early years of 1930s. During the years 1932-1933 Turkish State Airways has been founded to sign international civil aviation agreements, operate airports and airline company. By doing so, Turkish domestic airline system started to be organized which was not present until that time. Deciding the locations of the new airports, the new airline routes and bilateral aviation negotiations are among the works of the Turkish State Airways company. At those years, the partnership offer of German airline company Lufthansa has been rejected while the Turkish government decided to go forward with an American airplane manufacturer, Curtiss-Wright.Turkish government made a collaboration with Curtiss-Wright for both setting up a national airline system and co-producing military airplanes in Kayseri Airplane Factory. Even after the ceasing the partnership with Curtiss-Wright, Turkey continued to work with United States and developed its relationship.Especially the order for new Douglas DC-3 type airplanes in 1945 has been a very important milestone for Turkish civil aviation industry. There has been a dramatic increase both in flights and passenger numbers carried after the joining of the DC-3s in 1946. While the number of airports where there were scheduled flights increased Turkish State Airways has commenced its first international route. During same period there have been very close collaborations between Turkey and United States to improve airport infrastructure in Turkey.In 1956, Turkey has reorganized its civil aviation industry according to the needs of modern needs. There were setup three separate state enterprises for operating the airline (Turkish Airlines), for operating the airports (General Directorate of State Airports Authority) and for regulating the civil aviation industry and representing Turkey at the international level (General Directorate of Civil Aviation).In this study, covering the year 1933-1956, the foundation era of Turkish civil aviation industry and American influence in this period were discussed